शिवलीलामृत अध्याय पाचवा | Shivlilamrut Adhyay 5

नमस्कार मित्रांनो, ह्या पोस्ट मध्ये आपण शिवलीलामृत अध्याय पाचवा | Shivlilamrut Adhyay 5 बघणार आहोत.

Shivlilamrut Adhyay 5 | शिवलीलामृत अध्याय पाचवा

॥ श्री गणेशाय नमः ॥

सदाशिव अक्षरे चारी । सदा उच्चारी ज्याची वैखरी ।
जो नित्य शिवार्चन करी । तो उद्धरी बहुता जीवा ॥ 1 ॥

बहुत प्रायश्चित्तांचे निर्धार । शास्त्रवक्ते करिती विचार ।
परी जे शिवनामे शुद्ध साचार । कासया इतर साधने त्या ॥ 2 ॥

नामाचा महिमा परमाद्भुत । त्यावरी प्रदोषव्रत आचरत ।
त्यासी सर्वसिद्धि प्राप्त होत । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ 3 ॥

तुष्टि पुष्टि धृति आयुष्यवर्धन । संतति संपत्ति दिव्य ज्ञान ।
पाहिजे तिही प्रदोषव्रत पूर्ण । यथासांग करावे ॥ 4 ॥

प्रदोषव्रत भावे आचरता । या जन्मी प्रचीत पहावी तत्त्वता ।
दारिद्रय आणि महद्‌व्यथा । निःशेष पळती षण्मासांत ॥ 5 ॥

एक संवत्सरे होय ज्ञान । द्वादशवर्षी महद्‌भाग्य पूर्ण ।
हे जो असत्य मानील व्यासवचन । त्यासी बंधन कल्पांतवरी ॥ 6 ॥

त्याचा गुरु लटिकाच जाण । त्याची दांभिक भक्ति लटिकेच ज्ञान ।
उमावल्लभचरणी ज्याचे मन । त्याहून पावन कोणी नाही ॥ 7 ॥

मृत्यु गंडांतरे दारुण । प्रदोषव्रते जाती निरसोन ।
येविषयी इतिहास जाण । सूत सांगे शौनकादिका ॥ 8 ॥

विदर्भदेशीचा भूभुज । सत्यरथनामे तेजःपुंज ।
सर्वधर्मरत पराक्रमी सहज । बंदीजन वर्णिती सदा ॥ 9 ॥

बहुत दिवस राज्य करीत । परी शिवभजनी नाही रत ।
त्यावरी शाल्व देशीचा नृपनाथ । बळे आला चालूनिया ॥ 10 ॥

आणिक त्याचे आप्त । क्षोणीपाल साह्य झाले बहुत ।
सप्त दिवसपर्यंत । युद्ध अद्भुत जाहले ॥ 11 ॥

हा एकला ते बहुत । समरभूमीसी सत्यरथ ।
धारातीर्थी पावला मृत्यु । शत्रु नगरात प्रवेशले ॥ 12 ॥

राजपत्नी गरोदर राजस । पूर्ण झाले नवमास ।
एकलीच पायी पळता वनवास । थोर अनर्थ ओढवला ॥ 13 ॥

परम सुकुमार लावण्यहरिणी । कंटक-सराटे रुतती चरणी ।
मूर्च्छना येऊनि पडे धरणी । उठोनि पाहे मागेपुढे ॥ 14 ॥

शत्रु धरितील अकस्मात । म्हणोनि पुढती उठोनि पळत ।
किंवा ते विद्युल्लता फिरत । अवनीवरी वाटतसे ॥ 15 ॥

वस्त्रे अलंकार-मंडित । हिर्‍यांऐसे दंत झळकत ।
जिचा मुखेंदु देखता रतिकांत । तन्मय होवोनि नृत्य करी ॥ 16 ॥

पाहा कर्माची गति गहन । जिच्या अंगुष्ठी न पडे सूर्यकिरण ।
ते गरोदर हिंडे विपिन । मृगनेत्री गजगामिनी ॥ 17 ॥

वनी हिंडे महासती । जेवी नैषधरायाची दमयंती ।
की भिल्लीरूपे हैमवती । दुस्तरवनी तैसी हिंडे ॥ 18 ॥

कर्म-नदीच्या प्रवाही जाण । पडली तीस काढील कोण ।
असो एका वृक्षाखाली येऊन । परम व्याकुळ पडियेली ॥ 19 ॥

शतांची शते दासी । ओठंगती सदैव जियेपासी ।
इंदुमती नाम जियेसी । ते भूमीवरी लोळत ॥ 20 ॥

चहुंकडे पाहे दीनवदनी । जिव्हा मुख वाळले न मिळे पाणी ।
तो प्रसूत झाली तेच क्षणी । दिव्य पुत्र जन्मला ॥ 21 ॥

तृषेने तळमळी अत्यंत कोण उदक देईल तेथ ।
बाळ टाकून उठत बसत । गेली एका सरोवरा ॥ 22 ॥

उदकात प्रवेशली तेच क्षणी । अंजुळी भरोनि घेतले पाणी ।
तव ग्राहे नेली ओढोनी । विदारुनी भक्षिली ॥ 23 ॥

घोर कर्माचे विंदान । वनी एकला रडे राजनंदन ।
तव उमानामक विप्रपत्नी जाण । विगतधवा पातली ॥ 24 ॥

माता पिता बंधु पाही । तियेलागी कोणी नाही ।
एक वर्षाचा पुत्र तीसही । कडिये घेवोनि आली तेथे ॥ 25 ॥

तो नाही केले नालच्छेदन । ऐसे बाळ उमा देखोन ।
म्हणे आहा रे ऐसे पुत्ररत्न । कोणी टाकिले दुस्तर वनी ॥ 26 ॥

म्हणे कोण याती कोण वर्ण । मी कैसे नेऊ उचलून ।
जावे जरी टाकून । वृक व्याघ्र भक्षितील की ॥ 27 ॥

स्तनी दाटून फुटला पान्हा । नेत्री ढाळीत अश्रुजीवना ।
बाळ पुढे घेऊनि ते ललना । मुखकमळी स्तन लावी ॥ 28 ॥

संशयसमुद्री पडली वेल्हाळ । म्हणे नेऊ की नको बाळ ।
तव तो कृपाळू पयःफेनधवल । यतिरूप धरूनि पातला ॥ 29 ॥

उमेलागी म्हणे त्रिपुरारी । बाळ नेई संशय न धरी ।
महद्‌भाग्य तुझे सुंदरी । क्षत्रिय राजपुत्र तुज सापडला ॥ 30 ॥

कोणासी न सांगे हे मात । समान पाळी दोघे सुत ।
भणंगासी परीस होय प्राप्त । तैसे तुज जाहले ॥ 31 ॥

अकस्मात निधि जोडत । की चिंतामणि पुढे येऊनि पडत ।
की मृताच्या मुखात । पडे अमृत पूर्वदत्ते ॥ 32 ॥

ऐसे बोलोनि त्रिपुरारी । गुप्त झाला ते अवसरी ।
मग दोघे पुत्र घेवोनि ते नारी । देशग्रामांतरी हिंडत ॥ 33 ॥

ब्रह्मपुत्राचे नाम शुचिव्रत । राजपुत्राचे नाम ठेविले धर्मगुप्त ।
घरोघरी भिक्षा मागत । कडिये खांदी घेऊनिया ॥ 34 ॥

लोक पुसता उमा सांगत । माझे पोटीचे दोघे सुत ।
ऐसी हिंडत हिंडत । एकचक्रनगरा पातली ॥ 35 ॥

घरोघरी भिक्षा मागत । तो शिवालय देखिले अकस्मात ।
आत द्विज दाटले बहुत । शांडिल्य त्यात मुख्य ऋषि ॥ 36 ॥

शिवाराधना करिती विधियुक्त । तो उमा आली शिवालयात ।
क्षण एक पूजा विलोकीत । तो शांडिल्य ऋषि बोलिला ॥ 37 ॥

अहा कर्म कैसे गहन । हा राजपुत्र हिंडे दीन होऊन ।
कैसे विचित्र प्राक्तन । उमा वचन ऐकती जाहली ॥ 38 ॥

ऋषीचे चरण उमा धरीत । म्हणे याचा सांगा पूर्ववृत्तांत ।
त्रिकालज्ञानी महासमर्थ । भूतभविष्यज्ञान तुम्हा ॥ 39 ॥

याची मातापिता कोण । आहेत की पावली मरण ।
यावरी शांडिल्य सांगे बर्तमान । याचा पिता जाण सत्यरथ ॥ 40 ॥

तो पूर्वी होता नृप जाण । प्रदोषसमयी करी शिवार्चन ।
तो शत्रु आले चहूकडोन । नगर त्याचे बेढिले ॥ 41 ॥

शत्रूची गजबज ऐकून । उठिला तैसीच पूजा सांडोन ।
तव प्रधान आला पुढे धावोन । शत्रू धरोनि आणिले ॥ 42 ॥

त्यांचा शिरच्छेद करून । पूजा पूर्ण न करिता उन्मत्तपणे ।
तैसाच जाऊनि करी भोजन । नाही स्मरण विषयांधा ॥ 43 ॥

त्याकरिता या जन्मी जाण । सत्यरथ अल्पायुषी होऊन ।
अल्पवयात गेला मरोन । म्हणोनि पूजन न सोडावे ॥ 44 ॥

याच्या मातेने सवत मारिली । ती जळी विवशी झाली ।
पूर्व वैरे वोढोनि नेली । क्रोधे भक्षिली विदारुनी ॥ 45 ॥

हा राजपुत्र धर्मगुप्त । याणे काहीच केले नाही शिवव्रत ।
म्हणोनि मातापितारहित । अरण्यात पडियेला ॥ 46 ॥

याकरिता प्रदोषकाळी । अव्यग्र पूजावा इंदुमौळी ।
पूजन सांडूनि कदाकाळी । सर्वथाही न उठावे ॥ 47 ॥

भवानीस बैसवूनि कैलासनाथ । प्रदोषकाळी पुढे नृत्य करीत ।
वाग्देवी वीणा वाजवीत । वेणु पुरुहूत वाजवीतसे ॥ 48 ॥

अंबुजसंभव ताल सावरी । भार्गवी गातसे मधुरस्वरी ।
मृदंग वाजवी मधुकैटभारी । नृत्यगती पाहूनिया ॥ 49 ॥

यक्षपति शिवप्राणमित्र । हस्त जोडोनि उभा समोर ।
यक्षगण गंधर्व किन्नर । सुरासुर उभे असती ॥ 50 ॥

ऐसा प्रदोषकाळीचा महिमा । अगोचर निगमांगमां ।
मग काय बोले उमा । मम पुत्र दरिद्री का झाला ॥ 51 ॥

तुझ्या पुत्रे प्रतिग्रह बहुत । पूर्वी घेतले दुष्ट अमित ।
दान केले नाही किंचित । शिवार्चन न करी कदा ॥ 52 ॥

परान्ने जिव्हा दग्ध यथार्थ । दुष्ट प्रतिग्रहे दग्ध हस्त ।
स्त्रीअभिलाषे नेत्र दग्ध होत । मंत्रासी सामर्थ्य मग कैचे ॥ 53 ॥

मग उमेने पुत्र दोन्ही । घातले ऋषीचे चरणी ।
तेणे पंचाक्षर मंत्र उपदेशुनी । प्रदोषव्रत उपदेशिले ॥ 54 ॥

पक्षप्रदोष शनिप्रदोष । महिमा वर्णिला अतिविशेष ।
निराहार असावे त्रयोदशीस । दिवसा सत्कर्म आचरावे ॥ 55 ॥

तीन घटिका झालिया रजनी । प्रदोषपूजा आरंभावी प्रीतीकरूनी ।
गोमये भूमि सारवूनी । दिव्य मंडप उभारिजे ॥ 56 ॥

चित्रविचित्र वितान । कर्दळीस्तंभ इक्षुदंडेकरून ।
मंडप कीजे शोभायमान । रंगमाळा नानापरी ॥ 57 ॥

शुभ वस्त्र नेसावे आपण । शुभ्र गंधं सुवाससुमन ।
मग शिवलिंग स्थापून । पूजा करावी विधियुक्त ॥ 58 ॥

प्राणायाम करून देखा । अंतर्बाह्य न्यास मातृका ।
दक्षिणभागी पूजावे मुरांतका । सव्यभागी अग्नि तो ॥ 59 ॥

वीरभद्र गजानन । अष्ट महासिद्धि अष्ट भैरव पूर्ण ।
अष्ट दिक्पालपूजन । सप्तावरणी शिवपूजा ॥ 60 ॥

यथासांग शिवध्यान । मग करावे पूजन ।
राजोपचारे सर्व समर्पून । करावे स्तवन शिवाचे ॥ 61 ॥

जय जय गौरीनाथ निर्मळ । जय जय कोटिचंद्र सुशीतळ ।
सच्चिदानंदघन अढळ । पूर्णब्रह्म सनातन ॥ 62 ॥

ऐसे प्रदोषव्रत ऐकवून । बाळ उपदेशिले दोघेजण ।
मग ते एकमनेकरून । राहते झाले एकचक्री ॥ 63 ॥

चार महिनेपर्यंत । दोघेही आचरती प्रदोषव्रत ।
गुरुवचने यथार्थ । शिवपूजन करिती पै ॥ 64 ॥

शिवपूजा न द्यावी सर्वथा । न द्यावे प्रसादतीर्था ।
शत ब्रह्महत्यांचे पाप माथा । होय सांगता शांडिल्य ॥ 65 ॥

सर्व पापाहून पाप थोर । शिवपूजेचा अपहार ।
असो ते दोघे किशोर । सदा सादर शिवभजनी ॥ 66 ॥

ब्रह्मपुत्र शुचिव्रत । एकला नदीतीरी क्रीडत ।
दरडी ढासळता अकस्मात । द्रव्यघट सापडला ॥ 67 ॥

घरासी आला घेऊन । माता संतोषली देखोन ।
म्हणे प्रदोषव्रताचा महिमा जाण । ऐश्वर्य चढत चालिले ॥ 68 ॥

राजपुत्रास म्हणे ते समयी । अर्ध द्रव्यविभाग घेई ।
येरू म्हणे सहसाही । विभाग न घेई अग्रजा ॥ 69 ॥

या अवनीतील धन । आमुचेच आहे संपूर्ण ।
असो ते दोघे शिवध्यान शिवस्मरण । न विसरती कदाही ॥ 70 ॥

यावरी एकदा दोघे जण । गेले वनविहारालागून ।
तो गंधर्वकन्या येऊन । क्रीडता दृष्टी देखिल्या ॥ 71 ॥

दोघे पाहती दुरूनी । परम सुंदर लावण्यखाणी ।
शुचिव्रत म्हणे राजपुत्रालागोनी । परदारा नयनी न पहाव्या ॥ 72 ॥

दर्शने हरती चित्त । स्पर्शने बळ वीर्य हरीत ।
कौटिल्यदंभसंयुक्त । महाअनर्थकारिणी ॥ 73 ॥

ब्रह्मसुतास तेथे ठेवून । राजपुत्र चालिला सुलक्षण ।
स्वरूप सुंदर मन्मथाहून । आकर्णनयन कोमलांग ॥ 74 ॥

जवळी येवोनि पाहात । तव मुख्य नायिका विराजित ।
अंशुमती नामे विख्यात । गंधर्वकन्या पद्मिनी ॥ 75 ॥

कोद्रविणनामा गंधर्वपति । त्याची कन्या अंशुमती ।
पिता पुसे महेशाप्रती । हे कन्या अर्पू कोणाते ॥ 76 ॥

मग बोले हिमनगजामात । धर्मगुप्त सत्यरथाचा सुत ।
तो माझा परम भक्त । त्यासी देई अंशुमती ॥ 77 ॥

हे पूर्वीचे शिववचन । असो यावरी अंशुमती पाहे दुरोन ।
न्याहाळीत राजनंदन । वाटे पंचबाण दुसरा ॥ 78 ॥

क्षीरसिंधूत रोहिणीरमण । काय आला कलंक धुवोन ।
तैसे राजपुत्राचे वदन । अंशुमती न्याहाळी ॥ 79 ॥

बत्तीसलक्षणसंयुक्त । आजानुबाहू चापशरमंडित ।
विशाळ वक्षःस्थळ चालत । करिनायक ज्यापरी ॥ 80 ॥

ऐसा तो गुणाढ्य देखूनि त्वरित । अंशुमती सखयांप्रती सांगत ।
तुम्ही दुज्या वनाप्रती जाऊनि समस्त । सुमने आणावी सुवासे ॥ 81 ॥

अवश्य म्हणोनि त्या ललना । जात्या झाल्या आणिका वना ।
अंशुमती एकली जाणा । राजपुत्रा खुणावीत ॥ 82 ॥

भूरुहपल्लव पसरून । एकांती घातले आसन ।
वरी वृक्षडाहाळिया भेदून । भूमीवरी पसरल्या ॥ 83 ॥

असो तेथे बैसला येऊन । राजपुत्र सुहास्यवदन ।
विशाळभाळ आकर्णनयन । आरक्त ओष्ठ सुकुमार ॥ 84 ॥

मंजुळभाषिणी नेत्रकटाक्षबाणी । विंधिली ते लावण्यहरिणी ।
मनोज मूर्च्छना सांवरूनी । वर्तमान पुसे तयाते ॥ 85 ॥

श्रृंगारसरोवरा तुजपासी । मी वास करीन राजहंसी ।
देखता तव वदन दिव्यशशी । मम मानसचकोर नृत्य करी ॥ 86 ॥

तब मुखाब्ज़ देखता आनंद । झेपावती मम नेत्रमिलिंद ।
की तब वचन गर्जता अंबुद । मम चित्तशिखी नृत्य करी ॥ 87 ॥

कविगुरूहूनी तेज विशाळ । आत्मकंठीची काढिली मुक्ताफळमाळ ।
कंठी सूदली तत्काळ । चरणी भाळ ठेवीत ॥ 88 ॥

म्हणे मी कायावाचामनेकरून । तुझी ललना झाले पूर्ण ।
यावरी धर्मगुप्त वचन । काय बोलता जाहला ॥ 89 ॥

मी जनकजननीविरहित । राज्यभ्रष्ट दरिद्री अत्यंत ।
तव पित्यासी कळता मात । घडे कैसे वरानने ॥ 90 ॥

यावरी म्हणे अंशुमती । तीन दिवसा येईन या स्थळाप्रती ।
तुम्ही यावे शीघ्रगती । लग्नसिद्धि साधावया ॥ 91 ॥

ऐसे बोलून ते चातुर्यराशी । वेगे आली पितयापाशी ।
झाले वर्तमान सांगे त्यासी । तो परम मानसी संतोषला ॥ 92 ॥

राजपुत्र गेला परतोन । बंधूप्रती सांगे सर्व वर्तमान ।
शांडिल्यगुरूचे वचन स्मरून । म्हणती प्रसाद पूर्ण त्याचा हा ॥ 93 ॥

गुरुचरणी ज्याचे मन । त्यासी ऐश्वर्यासी काय न्यून ।
काळमृत्यूभयापासून । सर्वदा रक्षी देशिक तो ॥ 94 ॥

यावरी ते दोघे बंधु येऊन । मातेसी सांगती वर्तमान ।
येरी म्हणे धन्य धन्य शिवभजन । फळ देत चालिले ॥ 95 ॥

यावरी तिसरे दिवशी । दोघेही गेले त्या वनासी ।
गंधर्वराज सहपरिवारेसी । सर्व सामग्री घेऊन आला ॥ 96 ॥

दृष्टी देखता जामात । गंधर्व आनंदसमुद्री पोहत ।
छत्र सेना सुखासन त्वरित । धाडूनि उमा आणविली ॥ 97 ॥

यावरी यथासांग लग्न । चारी दिवस झाले पूर्ण ।
काही एक पदार्थ न्यून । पडिला नाही तेधवा ॥ 98 ॥

स्वर्गीच्या दिव्य वस्तु अमोलिक सतेज । विहिणीस देत गंधर्वराज ।
लक्ष रथ दहा सहस्र गज । तेजःपुंज एक लक्ष वाजी ॥ 99 ॥

एक लक्ष दासदासी । अक्षय कोश रत्नराशी ।
अक्षय भाते देत शक्तीसी । दिव्य चाप बहुसाल ॥ 100 ॥

अपार सेना संगे देत । एक सेनापति गंधर्व बळिवंत ।
उमा दोघा पुत्रांसमवेत । मान देवोनि बोळविली ॥ 101 ॥

सुखासनारूढ अंशुमती । पतीसवे चालिली शीघ्रगती ।
कनकवेत्रपाणी पुढे धावती । वाहनासवे जियेच्या ॥ 102 ॥

चतुर्विध वाद्यांचे गजर । चतुरंग चालिला दळभार ।
येऊन वेढिले विदर्भनगर । सत्यरथपितयाचे ॥ 103 ॥

नगरदुर्गावरून अपार । उल्हाटयंत्रांचा होत भडिमार ।
परी गंधर्वांचे बळ फार । घेतले नगर क्षणार्धे ॥ 104 ॥

जेणे पूर्वी पिता मारिला जाण । त्याचे नाम दुर्मर्षण ।
तो जिताचि धरूनि जाण । आपला करून सोडिला ॥ 105 ॥

देशोदेशीचे प्रजाजन । धावती करभार घेऊन ।
उत्तम मुहूर्त पाहून । सिंहासनारूढ जाहला ॥ 106 ॥

माता उमा बंधु शुचिव्रत । त्यासमवेत राज्य करीत ।
दहा सहस्र वर्षेपर्यंत । यशवंत राज्य केले ॥ 107 ॥

शांडिल्य गुरु आणून । शतपद्म अर्पिले धन ।
रत्नाभिषेक करून । अलंकार वस्त्र दीधली ॥ 108 ॥

दौर्भिक्ष जळशोष अवर्षण । आधि व्याधि वैधव्य मरण ।
दुःख शोक कलह विघ्न । राज्यातून पळाली ॥ 109 ॥

प्रजा भूदेव दायाद । देती रायासी आशीर्वाद ।
कोणासही नाही खेद । सदा आनंद घरोघरी ॥ 110 ॥

ऐसा अंशुमतीसमवेत । धर्मगुप्त राज्य करीत ।
यौवराज्य शुचिव्रताते देत । पारिपत्य सर्व करी ॥ 111 ॥

ऐसे दहा सहस्र वर्षे राज्य करून । सुदत्तपुत्रासी राज्य देऊन ।
चिंतिता मनी उमाधवचरण । दिव्य विमान धाडिले ॥ 112 ॥

दिव्य देह पावोनि नृपती । माता-बंधूंसमवेत अंशुमती ।
शिवविमानी बैसती । करीत स्तुति शिवाची ॥ 113 ॥

कैलासपदासी जाऊन । जगदात्मा शिव विलोकून ।
जयजयकार करून । लोटांगणे घालिती ॥ 114 ॥

दीनबंधु जगन्नाथ । पतित पावन कृपावंत ।
हृदयी धरूनि समस्त । अक्षयपदी स्थापिली ॥ 115 ॥

हे धर्मगुप्ताचे आख्यान । करिती जे श्रवण पठण ।
लेखन रक्षण अनुमोदन । तरी पंचवदन रक्षी तया ॥ 116 ॥

सकळ पापांचा होय क्षय । जेथे जाय तेथे विजय ।
धनधान्यवृद्धि होय । ऋण जाय निरसूनी ॥ 117 ॥

प्रदोषमहिमा अद्भुत । जे आचरती ऐकूनि ग्रंथ ।
तेथे कैचे दारिद्रय मृत्य । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ 118 ॥

ज्याच्या घरी शिवलीलामृत ग्रंथ । त्याची शिव पाठी राखीत ।
सदा हिंडे उमाकांत । अंती शिवपद प्राप्त तया ॥ 119 ॥

हा ग्रंथ आम्रवृक्ष सुरस । पद्यरचनाफळे आली पाडास ।
कुतर्कवादी जे वायस । मुखरोग त्यास नावडे ॥ 120 ॥

जय जय ब्रह्मानंदा विरूपाक्षा । श्रीधरवरदा सर्वसाक्षा ।
दुष्टकर्ममोचका कर्माध्यक्षा । न येसी लक्षा निगमागमां ॥ 121 ॥

शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।
परिसोत सज्जन अखंड । पंचमाध्याय गोड हा ॥ 122 ॥

॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥

---

आम्ही आशा करतो की तुम्हाला शिवलीलामृत अध्याय पाचवा | Shivlilamrut Adhyay 5 आवडला असेल, जर होय तर कृपया खाली comment करून तुमचे विचार शेअर करा.